– Autor: Karsten Riemann / Jürgen Karwelat –
Karl Friedrich Wilhelm Wander (1803-1879), poseł z okręgu wyborczego Jelenia Góra/Hirschberg w wyborach do Pruskiego Zgromadzenia Narodowego w 1848 r.
Wander urodził się 27 grudnia 1803 r. w Karpniku (Fischbach) koło Jeleniej Góry (Hirschberg) jako najstarszy syn krawca. Po uczęszczaniu do wiejskiej szkoły ukończył praktykę jako stolarz w Cieplicach Zdroju (Bad Warmbrunn), którą porzucił w 1818 r., aby kontynuować karierę nauczyciela. W latach 1822-1824 kształcił się w szkole nauczycielskiej w Bolesławcu (Bunzlau). Następnie pracował jako pomocnik nauczyciela w Gościeszowie (Gießmannsdorf) koło Bolesławca, a od 1827 r. jako nauczyciel w szkole protestanckiej w Jeleniej Górze. Wprowadził tam nowe metody pedagogiczne. Wander postulował zniesienie duchownego nadzoru nad szkołami. Szkoły podstawowe powinny być szkołami państwowymi. W 1845 r. został zwolniony ze stanowiska nauczyciela, a w 1847 r. przywrócono go do pracy po uniewinnieniu.
Podczas rewolucji 1848/49 był członkiem Stowarzyszenia Demokratycznego w Jeleniej Górze i współpracownikiem lokalnego tygodnika demokratycznego “Der Sprecher” (mowca). Był zaangażowany w ruch wyborczy i w maju 1848 r. został wybrany na posła do pruskiego Zgromadzenia Konstytucyjnego. Prawie co tydzień wygłaszał wykłady, a oprócz działalności dydaktycznej opublikował liczne pisma na temat reorganizacji edukacji powszechnej, rozdziału kościoła od państwa i organizacji nauczycieli.
W lipcu 1849 r. został zawieszony w obowiązkach nauczyciela. Od września 1849 r. toczyło się przeciwko niemu śledztwo. Sąd przysięgłych w Legnicy skazał go na dwa miesiące więzienia i grzywnę w wysokości 50 talarów za udział w “próbie powstania podjętej w listopadzie 1848 r. na zgromadzeniu ludowym w Pasieczniku (Spiller)”. W sierpniu 1850 r. wyemigrował do USA, ale powrócił rok później rozczarowany. W 1852 r. założył własną firmę korzenną w Sobieszowie/Hermsdorf. W 1874 r. przeniósł się do Kostrzycy (Quirl), gdzie zmarł w 1879 r.
W NRD był uważany za pioniera przejścia od liberalizmu do socjalizmu. Jego imieniem nazwano kolegium nauczycielskie w Dreźnie oraz szkoły średnie w Magdeburgu i Lipsku.
Dziełem jego życia były badania nad przysłowiami. Nawet jako nauczyciel zbierał je i wykorzystywał do celów dydaktycznych. W 1862 r. stworzył swój Niemiecki Słownik Przysłów, który nadal jest największym zbiorem przysłów z ponad 250 000 haseł.
Wydanie broszury “Pozdrowienia z Łomnicy” nr 63 (2019) s. 15 donosi o reformatorskiej pracy edukacyjnej Karla Friedricha Wandera. Ponownie odkryta historyczna tablica pamiątkowa K.F.W. Wandera (1903) została zainstalowana pod pawilonem w 2020 roku przez Stowarzyszenie Opieki nad Śląską Kulturą i Sztuką (VSK) w Bukowcu.