– Autor: Izabella Liwacz –
Sokołowsko/Görbersdorf to dziś idylliczne, choć zapomniane, dawne uzdrowisko klimatyczne o przygasłym obliczu w Górach Wałbrzyskich, malowniczo położone w zacisznej kotlinie nieopodal granicy polsko-czeskiej.
Ta otoczona zalesionymi górami wieś powstała prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku. Od XVI wieku należała do jednego z najbogatszych dolnośląskich rodów szlacheckich, rodziny von Hochberg z Książa/Fürstenstein.
Marie von Colomb i Vincenz Prießnitz
Nowy rozdział w dziejach wsi rozpoczął się w 1849 r., kiedy to w miejscowości pojawiła się siostrzenica marszałka Blüchera, Marie von Colomb (1808–1868). Była ona gorącą zwolenniczką metod leczniczych samouka w zakresie medycyny naturalnej Vincenza Prießnitza (1799–1851), innowatora w zakresie kuracji zimną wodą. W 1830 r., w związku z własnym procesem zdrowienia, założył on w swoim austriacko-śląskim rodzinnym mieście Gräfenberg (później Lázně Jeseník) zakład wodoleczniczy.
Od tysiącleci wodolecznictwo było praktykowane w medycynie. Prießnitz nie stworzył żadnych nowych teorii medycznych, ale spopularyzował hydroterapię dzięki swoim kuracjom wodnym, okładom i kąpielom powietrznym. Marie von Colomb poznała metody lecznicze Prießnitza najpierw jako pacjentka w Gräfenberg/Lázně Jeseník, a następnie „studiując” je systematycznie przez 6 lat. Dzięki swojej wytrwałości i niezwykłej pewności siebie Marie von Colomb kupiła w 1849 r. w Sokołowsku duży teren z młynem i od roku 1850 prowadziła tam swój zakład wodoleczniczy/Kaltwasserheilanstalt. Była również znaczącą prekursorką udziału kobiet w zawodzie lekarskim.
Hermann Brehmer
Młody Ślązak Hermann Brehmer (1826–1889), wówczas jeszcze student nauk przyrodniczych we Wrocławiu, około roku 1847 w Lázně Jeseník poznał Marie i jej młodszą siostrę Amalie (1810–1866), którą wkrótce poślubił. Od 1850 r. studiował medycynę w Berlinie, rodzinnym mieście swojej żony. Już w tym czasie pracował nad projektem swojej szwagierki, specjalizującej się w leczeniu chorób układu oddechowego i nerwowego. W 1853 r. Brehmer ukończył swoją pracę doktorską „O prawach powstawania i rozwoju gruźlicy płuc”/ „Über die Gesetze der Entstehung und des Fortschreitens der Tuberkulose der Lungen”.
Kiedy to przedsięwzięcie Marie z przyczyn finansowych nie powiodło się, 2 czerwca 1854 r. Brehmer przejął jej „zakład leczniczy” i przekształcił go w Brehmersche Heilanstalt für Lungenkranke. Jednak jego plan otwarcia sanatorium w gęsto zalesionym obszarze gór średnich wyłącznie dla pacjentów z gruźlicą początkowo spotkał się z oporem władz. Dzięki wsparciu Alexandra von Humboldta przeszkody biurokratyczne zostały ostatecznie pokonane. Urzędową koncesję Brehmer otrzymał jednak dopiero w 1859 roku.
Wzór dla Davos
Nie tylko w Niemczech zastanawiano się nad sposobami leczenia gruźlicy. Na początku XIX wieku w Wielkiej Brytanii powstały pierwsze szpitale dla osób ze schorzeniem płuc. Brakowało jednak jednoznacznej koncepcji leczenia. Działania lekarskie ograniczały się do diety wzmacniającej i spacerów rekreacyjnych. Te całkowicie niewystarczające metody leczenia zmieniły się dopiero wtedy, gdy Robert Koch odkrył przyczynę choroby: prątka gruźlicy. Jego odkrycie stworzyło podstawę do medycznego leczenia tej choroby. Jednak lek opracowany przez Kocha, zwany tuberkuliną, nie okazał się skutecznym lekarstwem na suchoty, jak wcześniej nazywano gruźlicę. Dopiero Alexander Fleming, szkocki bakteriolog, odkrył w 1928 r. antybiotyk penicylinę, co stanowiło przełom w leczeniu tej choroby zakaźnej.
W Sokołowsku korzystny i sprzyjający zdrowiu klimat górskiego powietrza o niskiej zawartości patogenów, w połączeniu z higieniczno-dietetyczną terapią Brehmera, szybko okazał się skutecznym sposobem na złagodzenie choroby, która w tamtym czasie była śmiertelna. Na przełomie XIX i XX wieku choroba ta dotykała 12 procent całej populacji. Metody lecznicze Brehmera polegające na stosowaniu wody i powietrza w odpowiednich dawkach, w połączeniu z leczeniem dietetycznym w ramach całorocznych kuracji, sprawiły, że Sokołowsko stało się kolebką nowoczesnego leczenia gruźlicy płuc. Koncepcja ta stała się przykładem dla innych leśnych sanatoriów, takich jak Berghotel Schatzalp czy klinika wysokogórska w szwajcarskim Davos. Thomas Mann w „Czarodziejskiej górze” (opublikowanej w listopadzie 1924 r.). wystawił koncepcji leczenia dra Brehmera literacki pomnik.
Brehmer wybudował pierwszy Dom Zdrojowy/Kurhaus w Sokołowsku w latach sześćdziesiątych XIX wieku. Krok po kroku rozbudowywał swój zakład leczenia chorób płuc. Nowy Dom Zdrojowy/Neues Kurhaus został wybudowany w latach 1875–1878 w stylu neoromańskim i neogotyckim. W 1876 roku Theodor Römpler, uczeń Brehmera, otworzył drugi duży zakład leczniczy. Po nim w 1883 Maria hrabina Pückler założyła trzeci duży zakład leczenia chorób płuc, który został przejęty w roku 1891 przez Johanna Weickera. W sąsiedniej miejscowości znajdowało się Sanatorium Waldowa. Około 1900 r. Sokołowsko, liczące około 1000 mieszkańców, dysponowało ponad 1100 miejscami sanatoryjnymi.
Skrócona i zaktualizowana wersja artykułu z „Schlesien Heute”, wydanie 6/2020 r. Dziękujemy za zgodę na przedruk.
→ Czytaj artykuł w GAL Nr. 73, s 42 …