– Autor: Andrzej Paczos –
Imię i nazwisko Caspar Schwenckfeldt nie jest obce teologom i religioznawcom oraz przewodnikom turystycznym po Dolnym Śląsku. Niniejszy artykuł poświęcony jest jednak mniej znanemu Casparowi Schwenckfeldtowi (1563–1609), który był śląskiemu lekarzowi i przyrodnikowi a nie Casparowi Schwenckfeldtowi (1490–1561) – śląskiemu teologowi i reformatorowi religijnemu. O ile idee teologa są do dziś żywe i pielęgnowane przez członków wywodzącego się od niego odłamu protestantyzmu, to dokonania lekarza niesłusznie popadły w zapomnienie. Dlatego warto przypomnieć jego postać oraz spuściznę.
Życiorys
Caspar Schwenckfeldt urodził się w 14.08.1563 r. w Gryfowie Śląskim/Greiffenberg leżącym na zachodnich krańcach Śląska w księstwie jaworskim, tuż przy granicy z Górynymi Łużycami. Obie te krainy należały wówczas do ziem Korony Czeskiej a tym samym do monarchii habsburskiej. Jego rodzicami byli Melchior Schwenckfeldt i Anna Flegelt. Ojciec należał do miejscowego patrycjatu i przez pewien czas pełnił funkcję edyla )1. Wcześnie osierocony wychowywany był przez macochę Sarę Polin )2. Pierwsze nauki pobierał Caspar Schwenckfeldt zapewne w rodzinnym mieście. Mając 16 lat udał się na studia do Lipska, gdzie uczył się przede wszystkim filozofii, łaciny i greki. Po trzech latach udał się do Bazylei, wówczas jednego z najważnieszych ośrodków akademickich protestanckiej części Europy. Tam, w 1582 r. zapisał się na studia medyczne. Przez pewien czas praktykował u znanego lekarza Johanna Jacoba Weckera w alzackim Kolmarze. Dalszym etapem miały być studia medyczne w Paryżu, jednak nie dotarł tam. W 1585 r. przez kilka miesięcy przebywał za to w Genewie, gdzie dopadła go malaria. W trudnej sytuacji wspomógł go wybitny lekarz i botanik, profesor akademii w Bazylei – Caspar Bauhin. Dzięki niemu Schwenckfeldt ukończył studia medyczne w 1587 r. uzyskując tytuł doktora. W tym samym roku w Bazylei ukazało się drukiem jego pierwsze dzieło „Thesaurus pharmaceuticus (Skarbiec farmaceutyczny)” – swego rodzaju wykaz i klasyfikacja stosowanych w owym czasie medykamentów. Po powrocie do rodzinnego Gryfowa Śląskiego został pierwszym w jego historii medykiem miejskim. Ożenił się z wywodzącą się z miejscowego patrycjatu Elisabeth Stäudner. Po czterech latach, w 1591 r. przeniósł się wraz z rodziną do Jeleniej Góry/Hirschberg, gdzie objął podobne stanowisko. Prócz tego był lekarzem uzdrowiskowym w Cieplicach Śląskich/Warmbrunn. Wśród jego pacjentów byli członkowie arystokracji śląskiej: Schaffgotschowie, Hochbergowie, Schönaichowie. Kilkunastoletni pobyt w Jeleniej Górze wykorzystał Schwenckfeldt do penetracji okolicy, głównie Karkonoszy w poszukiwaniu leczniczych roślin, co zaowocowało powstaniem dwóch dzieł poświęconych przyrodzie Śląska. W wydanym w 1600 r. „Stirpium et fossilium Silesiae catalogus (Katalog roślin i rzeczy kopalnych )3 Śląska)” oraz „Theriotropheum Silesiae”, które ukazało się trzy lata później, zamieścił rys geograficzny tej krainy oraz wymienił występujące tu rośliny dzikorosnące a także uprawne oraz zwierzęta i to, co znajdowane jest w ziemi, czyli minerały, skały i wody lecznicze. Oba tomy tworzą pawdopodobnie najstarszą na świecie, a przynajmniej w Europie Środkowej, regionalną monografię przyrodniczą obejmującą florę, faunę oraz przyrodę nieożywioną (minerały i skały). Po śmierci pierwszej żony ożenił się powtórnie z Blandine Pottermann i w 1605 r. przeprowadził się do górnołużyckiego Görlitz, gdzie rada miejska powierzyła mu podobną funkcję. W 1607 r. ukazały się tu dwie jego książki stanowiące swego rodzaju informatory o dwóch uzdrowiskach: czeskich Teplicach i śląskich Cieplicach. Tutaj też zmarł 5.06.1609 r. i został pochowany przy kościele NMP (Frauenkirche). Jego grób nie zachował się do naszych czasów.
- Nad wejściem do budynku dawnej szkoły, koło kościoła, zachowała się tablica pamiątkowa informująca o tym.
- Na północnej ścianie kościoła parafialnego zachowało się ufundowane przez Caspara Schwenckfeldta epitafium poświęcone rodzicom i macosze. Niestety, podczas odnawiania elewacji kościoła dolna jego część została zachlapana zaprawą murarską i jest nieczytelna. Pięknym gestem władz Gryfowa Śląskiego wobec najwybitniejszego gryfowianina byłoby odnowienie epitafium i tablicy pamiątkowej…
- Nie chodzi tu o skamieniałości, ale o wszystkie przedmioty znalezione w ziemi, takie jak minerały, skały, wody lecznicze i znaleziska archeologiczne.
→ Czytaj cały artykuł w GAL Nr. 74, s 44 …